Jedna od najstarijih u takovskom kraju bila je crkva brvnara u selu Loznju. Prema jedinom, do sada poznatom izvoru, sagradena je oko 1733. godine, u periodu austrijske vladavine na ovom prostoru. Do danas je sacuvan samo gornji deo casne trpeze koga je na kameni stub 1887. godine “na starom crkvenom mestu u svom imanju” podigao Ilija Božovic iz Loznja. Danas je na imanju Radovana Milosevica.
Crkva brvnara u Loznju nalazila se na mestu zvanom Crkvine blizu reke Dicine, na njenoj desnoj obali. Prema pisanju M. Filipovica koji je detaljno istraživao takovski kraj od 1950-1954. godine, na tom mestu bila je drvena crkva u tursko vreme, a oko nje je bilo groblje. Ostaci groblja vidljivi su i danas u obliku nekoliko kamenih spomenika, tesanih i netesanih kamenih stubova, koji proviruju iz zemlje.
Filipovic dalje navodi da su crkvu Turci zapalili i da je 1862. godine podignuta nova crkva, zidana, ali ne u Loznju i ne na tom mestu nego u Banjanima (Gornjim) u istoj parohiji. Na starom crkvenom mestu ostala je samo kamena trpeza i spomenici-jedini svedoci da se tu nekada nalazila bogomolja.
Crkva brvnara u Loznju detaljno je opisana 1735. godine u Opisu Mitropolije beogradske. Na osnovu arhivske grade, Dimitrije Ruvarac piše da je ova crkva bila za sela Lozanj, Ozrem i Teocin, da je u njoj služio pop Petar Simeonov, a da je bila posvecena Svetom Nikoli. Ruvarac navodi da je crkva osvecena “rukodejstvijem njegovog preosveštenstva gospodina Dositeja Nikolica, episkopa valjevskog 1733. godine.” Ovaj izuzetno važan podatak govori nam da je crkva sagradena ili iste, ili prethodne godine.
U daljem opisu crkve navodi se da su joj “duvari od brvana” i da je pokrivena šindrom. Kaže se i da svod nema, a da je duga 10 kloftera, 3 kloftera široka i 1,5 visoka. Sudeci prema navedenim merama bila je to jedna od vecih gradevina ove vrste, medu najvecima u Srbiji.
U Ruvarcevom opisu dat je i popis crkvenog inventara. Navodi se da je u proskomidiji koja je “od dasaka hrastovih neobicno sagradena” bilo mnoštvo crkvenih sasuda i bogoslužbenih predmeta. Pominju se i dveri “vrlo stare i na njima Blagovesti”, a sa leve i desne strane carskih dveri, dakle na oltarskoj pregradi, i u celoj crkvi “nekoliko ikona, manjih i vecih, starijih i novijih – ukupno 24.”
Na kraju opisa lozanjske crkve brvnare navodi se da “krstionicu crkva nema”, da je priprata pregradena bukovim daskama, da crkva ima jedna vrata, da nema zvono vec klepalo i da su krstovi na crkvi drveni.
To je uglavnom sve što se pouzdano može znati o ovoj crkvi. Narodno predanje kaže da je bila jedna od najvecih i najlepših od svih crkava brvnara. Cak postoji prica da je upravo ta crkva preneta iz Loznja u Teocin na potes zvani Celije, a da je odatle kasnije opet preneta u Breznu. Pouzdano se zna da je brezanska crkva bila jedna od najlepših gradevina ove vrste i da je imala izvanrednu rezbu ciji su fragmenti sacuvani do danas. Ali, brezanska brvnara bila je posvecena Svetom Dimitriju (kao i današnja zidana crkva) i malo je verovatno da bi hram prilikom prenošenja promenio patrona – sveca zaštitnika. Zato je pre verovati da je, kako je zapisao Filipovic, lozanjska crkva izgorela, mada ni to tvrdenje ne mora biti konacno.
O crkvi brvnari u Loznju postoji jedna zanimljiva prica koju od davnina prenosi porodica Božovic iz Loznja. Ona kaže kako je Ilija Božovic (u popisu Lozanjaca 1863. godine imao je 41 godinu) bio protiv obnavljanja crkve u Loznju, a na temeljima stare izgorele brvnare. Ovo zbog toga što se crkveni plac nalazio u sred Božovica imanja, a oni su važili za izuzetno vredne i radne ljude. Zato je Ilija, po svedocenju današnjih Božovica, govorio kako ne treba crkvu tu naciniti jer “gde je crkva tu ce biti i kafana, a gde je kafana tu je nerad. Mladi ce dolaziti u kafanu, zalud sedeti i vreme provoditi i samo ce cepati pantalone na turu, a gunjeve na laktovima, pa tu rada ne može biti niti ikakvog bericeta, nego neka crkva ide za Banjane.”
Ovo svedocenje potvrduje cinjenica da je crkva u Banjanima (Gornjim) sagradena 1862. godine. Prema pisanju M. Filipovica te godine podignuta je nova crkva za selo Lozanj “ali u Banjanima”. On navodi kako se te iste godine Ilija Božovic iz Loznja “protivio da se crkva obnovi na tom mestu” na kome je bila stara. U prilog ovoj tvrdnji ide i kazivanje koje je i danas aktuelno medu Lozanjcima kako su crkvu “prodali” Banjancima. Zanimljivo je reci i to da je nova, zidana banjanska crkva posvecena Svetom Nikoli što ide u prilog prici da je lozanjska crkva preneta u Banjane mada je prakticno preneta samo u nazivu, odnosno prenet je svetac zaštitnik hrama. Od tada Lozanj nije imao crkvu.
Gornji deo casne trpeze je jedino autenticno što je ostalo od nekadašnje crkve brvnare u Loznju. Donji deo je verovatno narucen i isklesan 1887. godine kada je Ilija Božovic odlucio da na starom crkvenom mestu podigne i od propadanja sacuva jedino što je preostalo od stare crkve brvnare. Na njemu piše: “SV RU 1887 GO NA STAROM CRKVENOM MESTU U SVOM IMANJU ZA SPOMEN”, sa prednje strane i “1887 G OVU TRAPEZU NAPRAVI ILIJA BOŽOVIC LOZNJA NAST” sa druge strane.
Gornji deo trpeze – kamena ploca, oštecena je prilicno na jednom cošku. Božovici današnji kažu kako je bio jedan veliki stari orah u blizini crkve. Od njega se odvali veliki stub, padne preko trpeze i okrnji je znatno. I dan danas je nedaleko od trpeze mlad orah, izdanak nekadašnjeg ogromnog stabla koje je, prema kazivanju Lozanjaca, nekada u stara vremena bilo zapis.
autor: Radoš Gacic